چوب ها دیگر به مذاق موریانه ها خوش نمی آیند

اشباع چوب در کلمه ، به معنای تزریق یا نفوذ دادن مایع در چوب تحت تاثیر فشار است. این کلمه که به عنوان غلط مصطلح در میان عوام و حتی خواص جاافتاده است ، همان تیمار چوب است که معادل واژه Treatment و یا در اصل Impregnation به کار برده می شود.

در این فرآیند، مواد حفاظتی ، که به شکل مایعات سمی هستند به داخل سیلندرهایی هدایت می شوند که قبلا در آن چوب آلات قرار گرفته است ، سپس بر اثر فشار به داخل چوب نفوذ می کنند.

هدف از این کار هم این است که چوب آلات اشباع شده با مواد حفاظتی ، بتوانند در مقابل حمله قارچها، حشرات و موریانه ها مقاومت کنند و بدین وسیله دوام و پایداری آنها افزایش پیدا کند. شیوه های صنعت اشباع در دنیا حدود 150 سال قدمت دارد و 2 روش در این میان معروف است:

یکی با عنوان «سلول پر» یا روش «بتل» که نام مخترع آن است و دیگری «سلول خالی» یا روش روپینگ. منظور از سلول پر و خالی آن است که در روش اول سلولهای چوب پر از مواد حفاظتی می شوند و در روش دوم خالی از آن (فقط دیواره سلولی آغشته به مواد می شود). با وجود آن که روشهای فوق بسیار قدیمی است ، هنوز هم اصول آن با تغییرات جزیی در کشورهای پیشرفته (مالزی ، کانادا و استرالیا) در حال اجراست.

اشباع چوب با قدمتی 150 ساله

دستگاه های اشباع چوب با وجود گذشت بیش از 150 سال از ابداع آنها هنوز هم با اصلاحات بسیار جزئی در کشورهای مختلف جهان مورد استفاده قرار دارد. اشباع چوب از گذشته تاکنون بر مبنای 2 روش معروف بتل (سلول پر) و روپینگ (سلول خالی) صورت می گیرد. بعلاوه دستگاه های اشباع چوب و روشهای به کار رفته در کشورهایی چون مالزی ، کانادا و استرالیا کاملا شبیه آن چیزی است که در ایران استفاده می شود. در این روشها طی فرآیندی مواد حفاظتی که به شکل مایعات سمی هستند، داخل سیلندرهایی هدایت می شوند که قبلا در آن چوب آلات قرار گرفته و سپس با فشار به داخل چوب نفوذ می کنند.

یک پژوهشگر ایرانی وساخت دستگاه اشباع چوب

دکتر اصغر امیدوار، عضو هیات علمی دانشکده مهندسی چوب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با همکاری یکی از دانشجویان موفق به طراحی اولین دستگاه آزمایشگاهی اشباع چوب به روش بتل در کشور شده است. دکتر امیدوار که ابتدا طی دوران تحصیل خود در کانادا روی ساخت دستگاه اشباع چوب کار می کرده است ، در ارتباط با ساخت دستگاهی مشابه در ایران می گوید: این دستگاه که در مقایسه با انواع مشابه کانادایی آن از ویژگی ها و کارکردهای برتری برخوردار است به تایید سازمان پژوهش های علمی و صنعتی نیز رسید و گواهی مربوط برای آن صادر شد. البته پس از یک سال دستگاه اشباع دیگری مبتنی بر روش روپینگ ساخته شد که بسیار کامل تر از اولی است. با وجود این دو دستگاه در آزمایشگاه حفاظت چوب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان ، نیازهای اساسی آموزشی و پژوهشی مرتبط با فرآیند اشباع چوب مرتفع شد. به گونه ای که تاکنون چندین پایان نامه و طرح کارشناسی و پژوهشی بر مبنای آن به انجام رسیده است.

عمر صنایع چوبی 10 برابر می شود

اشباع چوب مقاومت آن را در مقابل حمله قارچها، حشرات مخرب چوب و بویژه موریانه ها افزایش می دهد. به عبارت دیگر، اشباع صحیح چوب آلات می تواند دوام و پایداری آنها را دهها برابر کند و موجب صرفه جویی صدها هزار مترمکعب چوب و جلوگیری از قطع درختان در هزاران هکتار جنگل تجارتی و صنعتی شود. دکتر امیدوار با اشاره به این که اشباع چوب از نظر اقتصادی و اجتماعی توجیه دارد، می افزاید: مهمترین و موثرترین عوامل مخرب چوب قارچ ها و حشرات چوب خوار هستند، که خسارت های سنگینی به چوب آلات و سازه های چوبی وارد می کنند، مثلا خسارت قارچها در سال 1975 فقط در امریکا 200 میلیون دلار تخمین زده شد. همچنین گفته می شود که مرض لکه آبی یا اصطلاحا بیماری باختگی که در اثر حمله قارچهای بخصوص ایجاد می شود، سالانه میلیون ها دلار به چوب آلات صنعتی در امریکا خسارت وارد می کند. طبق برآوردهای به عمل آمده ، متاسفانه در کشور ما میزان خسارت های وارده به چوب آلات استحصال شده از سوی قارچها و حشرات از جنگل تا تولید نهایی در کارخانه بین 30 تا 40 درصد است. ارزش اقتصادی این چوب آلات تخریب شده به حدی است که هر گونه سرمایه گذاری کلان در حفاظت و اشباع چوب را توجیه می کند.

7 میلیون مترمکعب چوب کم داریم

از کل جنگل تجارتی شمال که حدود 8/1 میلیون هکتار است ، 3/0 میلیون هکتار آن به علت کوهستانی بودن غیرقابل بهره برداری است و برای باقی مانده آن تاکنون 351/1میلیون هکتار طرحهای جنگلداری تهیه شده است. با توجه به این که یک میلیون هکتار از جنگل فوق تحت پوشش اجرای طرحهای جنگلداری است و با توجه به طرح صیانت جنگلها، اگر از هر هکتار یک مترمکعب چوب برداشت شود، سالانه یک میلیون مترمکعب برداشت مجاز چوب خواهد بود. اگر به این مقدار 2 میلیون مترمکعب برداشت غیرمجاز را اضافه کنیم ، به همراه حدود 2 میلیون مترمکعب چوب باغات و عرصه های خصوصی ، روی هم رفته سالانه حدود 5میلیون مترمکعب چوب در کشور تولید خواهد شد. با نگاهی گذرا به مصرف سرانه چوب در کشور که حدود 17/ 0مترمکعب است (کشورهای جهان سوم 4/0 مترمکعب یعنی بیش از 2 برابر ما و کشورهای اروپایی و امریکا یک مترمکعب یعنی 6 برابر ما) و بر مبنای جمعیت 70 میلیون نفری ، نزدیک به 12 میلیون مترمکعب چوب مصرف می شود که در نتیجه 7میلیون مترمکعب در سال کمبود وجود دارد که باید از طریق واردات تامین شود. از میان راه حل های اساسی برای جبران کمبود چوب در کشور، یکی طرح و عزم ملی برای کاشت درختان سریع الرشد (در سطحی گسترده) و دیگری بالا بردن عمر مفید چوب آلات و مصنوعات چوبی از طریق اشباع صحیح آنهاست.

سازه هایی از چوب اشباع شده

مصارف عمده چوبهای اشباع شده عبارت است از تراورس های راه آهن ، تیرهای برق و تلفن ، سازه های دریایی ، اسکله ها، برجهای خنک کن در مجتمع های پتروشیمی و نیروگاه ها و بسیاری از سازه های چوبی. طراح نخستین دستگاه اشباع چوب در کشور با اشاره به یکی دیگر از مزیت های اقتصادی اجرای طرح اشباع چوب می گوید: سالانه در کشور ما بیش از 10 میلیارد تومان برای جایگزینی تراورس های معیوب هزینه می شود. عمر متوسط این تراورس ها در ایران 5 سال است در حالی که در کشورهای پیشرفته بیش از 30 سال است. اگر بتوانیم با روشهای صحیح و استاندارد اشباع ، دوام تراورس هایمان را از 5 به 30 سال برسانیم ، در یک دوره 30 ساله ، بیش از 50 میلیارد تومان صرفه جویی می شود. اجرای چنین وضعیتی در امریکا برای 100 میلیون نیز ارتباطات موجب شده که در یک دوره 30 ساله ، از قطع 500میلیون اصله درخت جلوگیری شود.

دستگاهی با کاربردهای صنعتی

بیشتر گفتنی است دستگاه اشباع چوب در سطح آزمایشگاهی ساخته شده در این حد و اندازه می تواند جوابگوی نیازهای آموزشی و پژوهشی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی باشد؛ اما قابل توسعه در سطح نیمه صنعتی و در صورت لزوم و با فراهم کردن منابع مالی در سطح صنعتی نیز خواهد بود.

بعلاوه با استفاده از این دستگاه می توان چند سازه چوب پلیمر ساخت که از این طریق برخی معایب چوب اصلاح می شود و بسیاری از ویژگی های فیزیکی و مکانیکی آن بهبود و قابلیت های کاربردی بیشتری در صنایع پیدا می کند. حتی اگر از دوستداران محیطزیست و طبیعت زیبای جنگلهای انبوه شمال کشور نباشید، بی شک از دیدن شگفتی های سبز و با طراوتی که در بسیاری از این نواحی در حال نابودی اند، اندوهگین می شوید و باخود می گویید چرا متولیان جلوی از دست رفتن این گنجینه های تکرار نشدنی را نمی گیرند...

البته سازمان جنگلها و مراتع کشور طی چندسال اخیر و با اجرای طرح صیانت از جنگلهای شمال قدمهای خوبی چون خروج واحدهای دامی از جنگلها، کاشت درختان سریع الرشد (صنوبر) برای مصارف صنعتی ونیز به صفر رساندن تعرفه های وارداتی چوب برای کاهش عوامل تخریب جنگل برداشته و بدین ترتیب برداشت مجاز از جنگل از سالانه حدود 2 میلیون متر مکعب به نصف کاهش یافته است.

اگر بحث قاچاق چوب را تفکیک کنیم به این نتیجه می رسیم که این میزان برداشت در کنار برداشت های غیرمجاز اغلب برای تامین مصرف چوب در کشور است که البته حتی تامین کننده نیمی از نیاز سالانه ما نخواهد بود. در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان صنعت چوب 2 راه اساسی را برای جبران کمبود چوب و کاهش واردات آن به کشور پیشنهاد می کنند که یکی طرح و عزم ملی برای کاشت درختان سریع الرشد و دیگری بالا بردن عمر مفید چوب آلات و مصنوعات چوبی از طریق اشباع صحیح آنهاست...

پونه شیرازی

منبع وبسایت

گرداوری گروه صنایع چوب و هنر ایران زمین