درباره رنگ ، رنگرزی ، رنگ ، تولید شیشه رنگی

تولید شیشه رنگی

یکی از عواملی که از دیرباز مورد توجه انسان بوده است ساختن و به دست آوردن رنگ بوده است. رنگ علاوه بر مصارف هنری ، در رنگ کردن پارچه ، رنگ کردن اجسام چوبی ، پوشش لعاب ها و رنگ در شیشه استفاده می شود . رنگ در گذشته به صورت طبیعی از گیاهان و جانوران گرفته می شده است. مثلاً از نوعی صدف ، رنگ قرمز تهیه می شده و چون این رنگ های طبیعی به علت پیشرفت صنعت مقرون به صرفه نبوده و پایداری لازم را نداشته است از اکسید فلزات برای رنگین نمودن شیشه ها استغاده می کنند که خواص این اکسیدهای فلزی به شرخ ذیل است:

دارا بودن استحکام و مقاومت در برابر حرارت و رطوبت و داشتن قدرت حلالیت خوب در شیشه است.

تولید شیشه رنگی در دنیای باستان در حقیقت امری اجباری بوده است ، چرا که جهت رنگی کردن شیشه باید از اکسید فلزات گوناگون استفاده کرد. شواهد تاریخی و باستان شناسی نمایانگر این حقیقت مهم است که شیشه ی رنگی به صورت مهره های تزئینی ریز و درشت حدّود بیش از هزار سال به رقابت با سنک های قیمتی که دسترسی به آنها جهت عموم به مراتب دشوارتر از شیشه بود.

دستور ترکیب اکسید فلزات مختلف به ماده اصلی جهت ساختن شیشه های رنگی به روی یک سری گل نوشته مکشوف از حفریات کتابخانه آشور نپال در نینوا با تمام جزئیات آورده شده است.

ترکیب اکسید فلزاتی چون منگنز و آهن جهت به وجود آوردن شیشه رنگی ، برای اوّلین بار به احتمال قوی به صورت تصادفی صورت گرفته است ، ولی استفاده از اکسید فلزات دیگری چون مس ، سرب ، کبالت و سنگ سرمه باید به صورت ارادی و دانسته صورت گرفته باشد .

یکی از مهمترین عوامل در شیشه گری دستی نحوه ساخت رنگ های شیشه و یا به اصطلاح شیشه گران نحوه بار بندی است ، چرا که تنوع رنگ ها موجب زیبایی بیشتر فرآورده های شیه ای می شود و معملا شیشه گران برای تهیه رنگ های مورد نیاز از اکسیدهای فلزات که به صورت پودر در بازار وجود دارد استفاده می کنند . این اکسید ها به اندازه مورد نیاز با خرده شیشه یا سیلیس می بایست مخلوط گردد و سپس جهت ذوب شدن به مدت 8 ساعت در داخل کوره با حرارت 1050 تا 1200 درجه سانتی گراد قرار گیرد.

در صورتی که مقدار سیلیس موجود در ماده اولیه زیاد باشد به همان نسبت درجه حرارت بیشتری جهت ذوب لازم است. کوره باید در تمام طول شبانه روز روشن باشد و شیشه در حالت مذاب نگهداری شود. در غیر این صورت به شیشه لطمه وارد می شود.

رنگ هایی که معمولاً در صنعت شیشه گری هستند به شرح ذیل است:

رنگ آبی

شیشه آبی که شاید بتوان آن را اوّلین رنگ مورد علاقه شیشه گران باستان دانست و جهت تهیه آن از اکسید کبالت و یا اکسید مس در تهیه انواع پررنگ و کم رنگ استفاده می شود. قدیمی ترین شیشه آبی از حفریات باستان شناسی در بین النهرین بدست آمده است که رنگ خود را مدیون اکسید کبالت است.

تنها درصد کمی از این اکسید کافی است (5 درصد) تا به شیشه رنگ آبی دهد.

رنگ قرمز

شیشه قرمز که به دو طریق مختلف ساخته می شد : نوع اول استفاده از اکسید مس که این روش متداول تر نسبت به روش دوم که استفاده از اکسید سرب است ، بوده است.

لازم به تذکر است که استفاده از سرب جهت تهیه شیشه ی قرمز تنها برای مدت کوتاهی مورد مصرف شیشه گران دوران باستان بوده است و منسوخ گردیده است.

رنگ شیشه سفید مات

این شیشه از آنجا مورد استفاده قرارگرفت که شباهت زیادی به مصنوعات گرانبها مانند چینی داشت. شیشه ی سفید تولید شده به وسیله شیشه گران باستان معمولاً به تنهایی مورد استفاده قرار نمی گرفت. بلکه با رنگ های دیگر مخلوط و اشیای زینتی بدل چون مرمر ، عقیق و یا عقیق سلیمانی می ساختند و یا جهت تزیین ظروف شیشه ای مختلف از آن استفاده می کردند. شیشه گران دوران باستان جهت تهیه این رنگ از ترکیب کلیسیم و سنگ سرمه استفاده کرده اند.

رنگ سبز

به وجود آمدن این رنگ تقریباً تصادفی بوده است و با ذوق شیشه گران این رنگ شیشه بیشتر مورد مصرف عادی و روزانه داشت تا تزیینی ، چرا که تولید آن در مقیاس وسیع صورت می گرفت در میان رومیان متداول بوده است.

شیشه سبز رنگ ، رنگ خود را مدیون اکسید آهن است که به صورت طبیعی در شن مورد مصرف این صنعت وجود داشت ، اکسید آهن در موقعیت فرو 1، که جذب کننده قوی در ناحیه قرمز طیف نوری است باعث به وجود آوردن رنگ آبی می گردد در حالیکه یون های فریک که جذب کنده ای ضعیف است در ناحیه بنفش طیف نوری هستند ، شیشه را زرد می کند. ترکیب یون های فرو و فریک رنگ سبز را تولید می نماید.

رنگ زرد

تولید شیشه زرد پیش از دیگر شیشه های رنگی آغاز شده است ، به طور مثال اوّلین شی تاریخ گذاری شده مصر مربوطتوتمویس است ، به رنگ زرد بوده است.

لازم به تذکر است که ترکیب بیشتر مقدار فلز می تواند شیشه را بسیار پررنگ نموده و رنگ تیره ای که به نظر می رسد به سیاهی می زند.

رنگ بی رنگ یا شفاف:

تولید این نوع شیشه برای اوّلین بار در ایران و بین النهرین از قرن چهارم پیش از میلاد به بعد شروع شده است و در مصر یک قرن بعد صورت عمل به خود گرفت.

شیشه را می توان با استفاده از سنگ سرمه صاف و شفاف ساخت. فی المثل اگر خمیرشیشه ای که دارای رنگ سبز است با سنگ سرمه مخلوط کرده و تا درجه حرارت مخصوص حرارت بدهند شیشه ی به دست آمده صاف و شفاف است.

استفاده از سنگ سرمه در حدّود قرن چهارم میلادی از رونق افتاد و جای خود را به منگنز سپرد و دلیل آن شاید سهل الوصول بودن منگنز نسبت به سنگ سرمه است و این جایگزینی تا قرون اسلامی ادامه داشت.

به طور کلی برای رنگین کردن شیشه از اکسید های فلزی استفاده می گردد:

رنگ آبی لاجوردی اکسید کبالت

رنگ قرمز سلنیم + کادمیم

رنگ قرمز یاقوتی طلا

رنگ زرشکی بی اکسید منگنز

رنگ قهوه ای پیریت ، گوگرد ، ذغال چوب

رنگ شیری نمک های فسفر

رنگ فیروزه ای اکسید مس

رنگ نارنجی کادمیم = سلنیم با درصد کم

رنگ زرد نقره (آرژان) ، گوگرد

رنگ سبز کرم = مس

رنگ بنفش نیکل

[1] .محمود زاده ، فرشید، خواص مواد ، جزوه مطالعاتی ، سال 77 ، ص20

[2] . علی اکبرزاده کرد مهینی ،هلن،شیشه مجموعه مرز بازرگان،چاپ دوم،ناشر سازمان میراث فرهنگی، 1376 ،ص 21

[3] . محمود زاده ، فرشید، خواص مواد ، جزوه مطالعاتی ، سال 77 ، ص20

[4] . علی اکبرزاده کرد مهینی ،هلن،شیشه مجموعه مرز بازرگان،چاپ دوم،ناشر سازمان میراث فرهنگی، 1376 ،ص 21

منبع : سایت

ویکی پدیا

گرداوری و ویرایش : فربد حیدری

سایت گروه فن و هنر ایران زمین

سایت جامع پیمانکاران ساختمان

هنر سنتی ایران زمین