شدیدترین زلزله تاریخ ژاپن ؛ 8.9 ریشتر

اگرچه زلزله 8.9 ریشتری ژاپن، در ردیف پنجم10 زلزله بزرگ تاریخ قرار گرفت، اما از لحاظ تعداد تلفات انسانی در ردیف کم‌تلفات‌ترین زلزله‌های بزرگ تاریخ قرار دارد.

زلزله‌ای در عمق 10 کیلومتری

 

شدیدترین زلزله تاریخ ژاپن ؛ 8.9 ریشتر

زلزله‌ای در عمق 10 کیلومتری

در تاریخ 11 مارس 2011 برابر با 20 اسفند 1389 ساعت 14:46 به وقت محلی (5:46 بامداد به وقت گرینویچ) ، مردم ژاپن و خصوصا ساکنان مناطقی که در سواحل اقیانوس آرام قرار دارند زلزله شدیدی را احساس کردند. شدت این زمین لرزه به حدی بود که تکان‌های ناشی از آن در توکیو، پایتخت و بسیاری دیگر از شهرهای ژاپن احساس شد.زمان زیادی از وقوع زلزله نگذشته بود که تلویزیون ملی ژاپن اعلام کرد کانون این زمین‌لرزه که با بزرگی8.9در مقیاس ریشتر، در نزدیکی سواحل شمال شرق ژاپن در اقیانوس آرام روی داده، در نقطه‌ای در 400‌کیلومتری شمال شرق توکیو و در عمق 10کیلومتری بستر اقیانوس آرام قرار دارد.

زنگ هشدار

درحالی‌که وحشت از زلزله سراسر ژاپن را فرا گرفته بود، خیلی زود خبرهای بدتری منتشر شد که این وحشت را 100برابر کرد؛ هشدار درباره وقوع یک سونامی مرگبار. براساس این هشدارها، تا ساعاتی بعد سونامی‌ای با امواجی به ارتفاع 10 متر، سواحل ژاپن، فیلیپین، هاوایی، اندونزی، تایوان و سواحل روسیه در اقیانوس آرام را دربرمی گرفت. با انتشار این هشدار، برخی از کشورهای منطقه اقدام به انتقال ساکنان مناطق ساحلی به مناطق امن کردند و از جمله روسیه با صدور هشدار وقوع سونامی، از اهالی سواحل شرقی این کشور خواست تا به مناطق مرتفع پناه ببرند.

فرار به ارتفاعات

ساعاتی بعد از وقوع زمین لرزه، شبکه‌های تلویزیونی ژاپن تصاویر هوایی حرکت امواج به سوی سواحل این کشور و فرار ساکنان این مناطق به سوی ارتفاعات را پخش کردند.

در گزارش‌های بعدی، تصاویری از هجوم سونامی به سواحل شمال شرق هونشو، جزیره اصلی ژاپن از شبکه‌های تلویزیونی پخش شد. این تصاویر حاکی از خسارت به اتومبیل‌ها و ویرانی برخی ساختمان‌های ساحلی از جمله در شهر اوناهاما در استان فوکوشیما بود.

پالایشگاه در آتش

اگر چه تا بعد از ظهر روز گذشته تلفات انسانی این حادثه 400نفر گزارش شده بود اما گزارش‌های متعددی درباره واردآمدن خسارت به تاسیسات شهری و از جمله یک پالایشگاه نفت در نزدیکی توکیو منتشر شد. براساس این گزارش‌ها این پالایشگاه دستخوش حریق شده و دود غلیظی آن را فرا گرفته است.در همین حال، خبرگزاری ژاپنی کیودو گزارش کرد که فرودگاه ناریتا در توکیو نیز به‌دنبال وقوع این زمین‌لرزه برای مدتی فعالیت خود را متوقف کرد و قطار فوق‌سریع این کشور نیز لحظاتی متوقف شد.

سونامی در طبقه اول

در همین حال به گزارش خبرگزاری الجزیره، ارتفاع امواج ناشی از سونامی در برخی از شهرهای ساحلی به حدی بلند است که ارتفاع آن تا طبقه اول ساختمان‌ها رسیده است و این امواج به حدی قدرتمند هستند که کشتی‌ها و قایق‌ها، خودروهای سواری، تانکرها و خودروهای سنگین را به داخل خیابان‌های شهرها کشانده است. فرودگاه سندایی در شمال ژاپن نیز کاملا به زیر آب رفته و باند هواپیماها را خودروهایی که آب آنها را با خود آورده، پوشانده است.

تهدید هسته‌ای

در همین حال درحالی‌که آسوشیتدپرس گزارش داده که در منطقه میاگی در شمال شرق ژاپن، ساختمان یکی از تاسیسات اتمی بر اثر آتش سوزی شکاف برداشته است، نخست‌وزیر ژاپن در نخستین واکنش به زلزله با بیان اینکه این زلزله هیچ خسارتی بر تاسیسات هسته‌ای این کشور نداشته است، تاکید کرد: با این حال زلزله خسارت‌های بسیار زیادی در مناطق شمال شرق بر جای گذاشته است. وی همزمان با اشاره به ورود نهادهای امنیتی برای مدیریت بحران، از مردم این کشور خواست آرامش خود را حفظ کنند. در همین حال عباسعلی تسلیمی، رئیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و زلزله‌شناسی، با اشاره به اینکه احتمال افزایش تلفات زلزله ژاپن زیاد است، به همشهری گفت: با وجود اینکه مرکز زلزله کیلومترها با شهری مثل توکیو فاصله داشته اما باعث وارد آمدن خسارات فراوانی به تاسیسات این شهر و حتی تاسیسات هسته‌ای آن شده است. بنابراین احتمال می‌رود تعداد قربانیان این زمین‌‌لرزه به سرعت افزایش یابد. وی با اشاره به تفاوت موقعیت ژاپن با کشورهایی مثل ایران افزود: زلزله دیروز ژاپن به خاطر گسلی به طول حدود 500 کیلومتر رخ داده است، درحالی‌که به طورمثال زمین‌لرزه مرگباری که سال 57 طبس را لرزاند و هزاران قربانی بر جای گذاشت، به خاطر گسلی به طول 5‌کیلومتر رخ داده بود. تسلیمی خاطرنشان کرد: خوشبختانه به‌رغم اینکه ایران کشور زلزله خیزی است اما تا‌کنون زمین‌لرزه‌‌ای به قدرت 8ریشتر و بیشتر از آن در کشور رخ نداده و این مسئله به خاطر تفاوت لایه‌های زمین در نقاط مختلف دنیاست؛ به همین دلیل نوع زمین‌لرزه‌هایی که در کشورهای مختلف رخ می‌دهد و میزان خساراتی که این زمین‌لرزه‌ها برجا می‌گذارند با هم متفاوت است.

بزرگ‌ترین‌ زلزله‌های جهان

سازمان زمین‌شناسی آمریکا 5 زلزله بزرگی که تا‌کنون در نقاط مختلف دنیا به وقوع پیوسته را اینگونه اعلام کرده است:

خرداد 1339- زلزله‌ای9.5 ریشتری در جنوب شیلی که منجر به بروز سونامی شد و هزار و 716 کشته بر جای گذاشت.

فروردین ۱۳۴۳- زلزله‌ای 9.2  ریشتری، آلاسکا را لرزاند و منجر به بروز سونامی شد. در این زمین لرزه 128 نفر کشته شدند.

6 دی‌ماه 83- زلزله‌ای با شدت 9 در مقیاس ریشتر، جزیره سوماترا‌در اندونزی را لرزاند و منجر به بروز سونامی شد و 226 هزار نفر از 12 کشور کشته گرفت.

مرداد 1247- زلزله‌ای که با شدت 9 در مقیاس ریشتر «آریکا» در شیلی را لرزاند، منجر به بروز سونامی عظیم شده و 25 هزار کشته در آمریکای جنوبی بر جای گذاشت.

اسفند 89 - زلزله‌ای با شدت 8.9  ریشتر، ژاپن را لرزاند و باعث وقوع سونامی شد.

نقل از همشهری

---

زلزله چیست ؟

زلزله شناسی

زلزله لرزش ناگهانی پوسته جامد زمین است که هر از چند گاهی در نواحی که بر روی بند زلزله خیز قرار دارند رخ می‌دهد. این پدیده طبیعی دارای خصوصیات و وی‍ژگیهای منحصر به فردی است، که آگاهی از پدیده‌های همراه زلزله ، شناخت گسلها و انواع آن در تعیین الگوی لرزه زمین ساخت و رژیم لرزه خیزی مناطق مختلف دارای اهمیت است.

زلزله چیست؟

لرزش ناگهانی پوسته‌های جامد زمین ، زلزله یا زمین لرزه نامیده می‌شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انر‍ژی نهفته شده بوجود می‌آورد.

 

بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزشهای کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد. لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.

 

باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است. همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.

چرا زلزله بوجود می‌آید؟

به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می‌آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انر‍ژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحکمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود. این شکستگی که اکثرا با جابجایی زمین اتفاق می‌افتد باعث خطرات و ایجاد لرزش زمین می‌شود که به آن زلزله گفته می‌شود.

 

اما این انرژی از کجا می آید؟ برخی معتقدند که زمین از ورقه‌هایی تشکیل شده است که این ورقه‌ها با صفحاتی که در کنار هم قرار دارند به یکدیگر فشار وارد کرده و باعث می‌شوند که ورقه‌هایی که دارای وزن کمتری هستند به داخل زمین فرو روند (این پدیده در اصطلاح علمی فرو رانش صفحات گفته می‌شود). همچنین ممکن است که ورقه‌ها در کنار یکدیگر به هم فشرده شوند. در اثر فرو رانش و پایین رفتن صفحه به درون زمین و به دلیل افزایش فشار و دمای طبقات درونی ، ورقه شروع به گرم شدن و ذوب شدن می‌کند و مواد مذاب حاصله سبک شده و مجددا به سمت بالا حرکت کرده و فشاری را به طبقات مجاور وارد می‌کند.

 

ترکیب این نیروها در درون زمین باعث ایجاد یک حالت عدم تعادل انرژی می‌شود، این وضعیت تا زمانی که طبقات فوقانی و سطحی زمین تحمل مقاومت در برابر آن را داشته باشند حفظ می‌گردد. اما زمانی که سنگها دیگر تحمل این فشارها را نداشته باشند، انرژی به یکباره آزاد می‌گردد و زلزله بوجود می‌آید. البته این بدان مفهوم نیست که تمامی زلزله‌ها بدین طریق ایجاد می‌شوند، بلکه می‌توان گفت بخش اصلی زمین لرزه‌ها ، با این فرضیه قابل توجیه است.

رابطه گسل با زلزله

رابطه گسل - زلزله دو طرفه می‌باشد. یعنی وجود گسلهای فراوان در یک منطقه سبب بروز زلزله می‌گردد. این زلزله به نوبه خود سبب ایجاد گسل جدیدی گردیده و نتیجتا تعداد شکستگیها زیادتر شده و به این ترتیب قابلیت لزره خیزی منطقه افزایش می‌یابد.

نحوه آزاد شدن انرژی زلزله

ممکن است یک زلزله به همراه خود پیش لرزه و پس لرزه‌هایی داشته باشد، که این دو قبل و بعد از زلزله اصلی ممکن است وقوع یابند، به عبارتی دیگر این موضوع به نحوه آزاد شدن انرژی زلزله بستگی دارد. بطوری که انرژی زلزله بصورتهای زیر آزاد می‌گردند:

پیش لرزه

گاهی اوقات از بروز زلزله اصلی ، یکسری زلزله‌هایی با بزرگی کمتر از زلزله اصلی به وقوع می‌پیوندند که معمولا فراوانی آنها با نزدیک شدن به زمان وقوع لرزش اصلی ، افزایش می‌یابد.

لرزش اصلی

همان زلزله اصلی بوده که بواسطه آن اکثر انرژی ذخیره شده در سنگها یکباره آزاد می‌گردد و چنانچه داده‌های مربوط به یک زلزله بزرگ غیر دستگاهی باشد مهلرزه نامیده می‌شود.

پس لرزه

زلزله‌های خفیفتری که غالبا پس از لرزش اصلی ، از حوالی کانون زلزله اصلی منشأ می‌گیرند، را پس لرزه می‌گویند. پس لرزه‌ها می‌توانند حتی تا سالها پس از وقوع زلزله‌های اصلی نیز به طول انجامد.

دسته لرزه

مجموعه‌ای از تعداد زیادی زلزله که در یک منطقه محدود در مقطع زمانی در حد هفته تا چند ماه به وقوع می‌پیوندد. دسته لرزه‌ها غالبا در نواحی آتشفشانی دیده می‌شوند.

ریز لرزه

زلزله‌های ضعیفی هستند که بزرگی آنها 3 ریشتر و یا کمتر از 3 بوده و غالبا افزایش ناگهانی و نامنظم آنها نشانه قریب الوقوع بودن مهلرزه یا زلزله اصلی می‌باشند.

---

 

زلزله چیست؟

 

لرزش ناگهانی پوسته‌های جامد زمین ، زلزله یا زمین لرزه نامیده می‌شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انر‍ژی نهفته شده بوجود می‌آورد.

بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه زلزله اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزشهای کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد. لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.

باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است. همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.

 

چرا زلزله بوجود می‌آید؟

به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می‌آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انر‍ژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحکمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود. این شکستگی که اکثرا با جابجایی زمین اتفاق می‌افتد باعث خطرات و ایجاد لرزش زمین می‌شود که به آن زلزله گفته می‌شود.

 

 

خطر زلزله در تهران:

زلزله تهران-احتمال قریب به یقین می‌رود که روزی زلزله شدیدی در تهران رخ دهد و این شهر زیبا و ساختمانهای باشکوه و عظیم به قبرستان و خرابه‌ای مبدل شود. 99% این بناها روی اهالی می‌ریزد و تلفات بیشماری وارد خواهدشد. البته ممکن است حادثه زلزله در تهران پس از چند سال ، بلکه پس از قرنی اتفاق نیفتد و خود ما ناظر این آوارگی و خرابی نباشیم و ممکن است در آتیه‌ای نزدیک و شاید هنگام قرائت این سطور اتفاق افتد. متن فوق را (آبرالیان) ، زمین شناس برجسته ایران در سال 1330 نوشته است و نشان می‌دهد طرح موضوع زلزله در تهران مربوط به امروز نیست و تازگی ندارد.

برای بررسی زلزله در تهران باید دو مورد لرزه خیزی شهر تهران و آسیب های وارده بر شهر تهران در اثر زلزله را مورد بررسی قرار داد.

 

۱. زلزله خیزی تهران و گسل های آن :

زلزله تهران-تهران از كوهپایه های جنوبی البرز آغاز می شود و تا دشت ری امتداد پیدا می كند . در كوهپایه تهران با دو فرونشست و سه رشته بلندی مواجه هستیم :

 

بلندی ها :

۱. سعادت آباد ، شمیران ، دزاشیب

۲. تپه های امانیه ، الهیه ، قیطریه ، فرماینه

3. طرشت ، عباس آباد

 

فرونشست های :

۱. اوین ، تجریش ، نیاوران

۲. داوودیه

 

بلندهای شماره یك یعنی سعادت آباد و شمیران و دزاشیب توسط گسل نیاوران روی فرونشست اوین تجریش رانده شده است ، بلندی های شماره دو یعنی امانیه ، الهیه ، فرمانیه توسط گسل محمودیه از شمال بروی فروشست های اوین تجریش نیاوران قرار گرفته اند ، این تپه ها از سمت جنوب بروی فرونشست داوودیه قرار می گیرند ، بلندی های طرشت و عباس آباد از سمت شمال بوسیله گسل داوودیه بروی فرونشست داوودیه رانده شده اند .

و اما در سطح دشت تهران تا ری با فرونشست بزرگ ری مواجه هستیم كه در آن گسل های معروف ری و كهریزك قرار دارد .

 

 

 

1. گسل اصلی تهران :

زلزله تهران-گسل مشا – فشم ، گسل شمال تهران ، گسل نیاوران ، گسل تلو پایین ، گسل محمودیه ، گسل شیان و كوثر ، گسل شمال ری ، گسل جنوب ری ، گسل کهریزك ، گسل گرمسار ، گسل پیشوا ، گسل پارچین البته گسلهای فرعی زیادی در سطح شهر تهران موجود می باشد مانند نارمك ، شادآباد ، داوودیه ، عباس آباد ، باغ فیض و …

 

 

با توجه به تعداد بسیار زیاد گسل ها در سطح تهران و سوابق تاریخی فعالیت این گسل ها به این نكته كه روزی نه چندان دور تهران با زلزله عظیم مواجه خواهد شد پی می بریم ، در سوابق تاریخی شهر تهران زلزله های بزرگی مانند زلزله ۱/۷ دماوند در 1830 ، ۲/۷ ریشتری سال 1117 میلادی در كرج ، 7/7 ریشتری طالقان در سال 958

 

 

میلادی ، ۱/۷ ریشتری ری در سال 855 میلادی و بسیاری دیگر زلزله های بالای 7 ریشتر در تاریخ شهر تهران ثبت شده است . دوره بازگشت زلزله های تهران در حدود 150 الی 200 سال می باشد ، بخاطر اینكه از آخرین زلزله نیرومند بیش از 170 سال گذشته است خطر زلزله در تهران بسیار بالا می باشد.

 

۲. آسیب های وارده بر شهر تهران در اثر زلزله :

بصورت تیتروار می توان آسیب های ناشی از زلزله در ته�